Interpretatzea funtsean errealitateari zentzu eta
esanahi jakin bat ematea da. Gure inguruneko fenomeno eta gertaerei balio bat
ematea, eta balio horiengan iritzi bat eraikitzea. Interpretazio asko eta asko
gu geu kontziente izan gabe ematen dira, eta erabat barneratuta ditugun eskema
soziokulturaletatik eratortzen dira. Horiexek dira hain justu interpretazio
arriskutsuenak. Oharkabean sorturiko interpretazioak ustez objektiboak diren datuekin
nahasten ditugu maiz, eta objektibotasun horretan oinarriturik, lagun hurkoari
geure pentsatzeko logika inposatzen saiatzen gara. Sekulako akatsa.
Mendebaldea ez dago kritikak onartzen ohitua. Europa
eta Estatu Batuak haien mundu ikuskera unibertsalki baliagarria dela sinistuta
azaltzen dira, eta sinesmen horrekin, gainerako gizarte eta kulturengan
interpretazio homogeneizatzaileak inposatzen dituzte. Gainerako lurraldeetako
mundu ikuskerak onartu eta aintzat hartu beharrean aniztasun horiek pentsamendu
hegemonikoaren mehatxu direla ulertzen dute lurraldeok.
Umiltasun falta ikaragarria antzematen da gure
gizartean. Denek izan nahi dute egi absolutuaren jabe, denek izan nahi dituzte
pentsamendu zuzenenak eta. Alabaina, balio guzti horiek naturalki subjektiboak
direla ohartzen diren gizabanako gutxi dago. Elementu subjektibo gehienek
oinarri kulturalez osatuak dira, eta geure kultura denetan hoberena, egokiena,
baina batez ere, logikoena dela pentsatzean, geure paradigma interpretatiboa
besteei ezartzen saiatzen gara. Ez dira asko umiltasunez bi bider pentsatzen geratu
eta “ez, nik hau horrela ulertu behar dela pentsatzeak ez dit errealitate hau
horrela denik bermatzen. Agian besteak arrazoia izan dezake” hausnartzen
dutenak.
Desira unibertsalistako interpretazioek, funtsean,
egozentrismo ikaragarria gordetzen dute. ‘Besteak’, hots, kultur, erlijio,
sinesmen politiko, lurralde, sexu orientazio, genero, arraza edo abarrengatik
ezberdinak diren pertsonenganako mespretxu eta gutxiespena erakusten du nahi
inposatzaile horrek, baina hain barneratua dugu eskema hau, ezen askotan ez
baikara errealitate honetaz jabetzen.
Aditzen ikasi behar dugu. Geroz eta bizkorragoa
den gizarte honetan ez dugu batere aditzen. Entzun bai, zeozer entzuten dugu,
soinu edo zarataren bat akaso, baina hala geure errealitatearen interpretazio eskemetatik
at dagoen gauza oro onartzeko prest ez gaudelako, edota ziztu bizian doan
bizitza honetan pentsatzeko astirik ez dugulako, ez gara besteen esana aditzeko
kapazak. Eta hori bai akatsa, hori.
Baina ez da gure errua, ez erabat behintzat.
Hedabideek ez dute ez umiltasun eta ez aditze lan horretan laguntzen, erabat
kontrakoa baizik. Prentsako titulu sentsazionalistek edota telebistako
eztabaida zaratatsuek ez dute errespetuzko pertsonen arteko komunikazio baketsu
eta osasuntsurik sustatzen. Ez da harritzekoa txikitatik horrelako adibideekin
hezitako haurrek sekulako nagusitasunean oinarrituriko jokaerak hartzea. Hona
hemen hedabideek egungo gizarte mediatizatuari irakatsia: zenbat eta lotsagabekiago
esan gauzak, orduan eta objektiboagoa izango da esaten duzuna. Izan ere,
objektibotasuna ez da datu eta ikerketetan oinarritzen, baizik eta zeuk lotsagabeki
esateko abilidadean. Zenbat eta gehiago inposatu zeure diskurtsoa orduan eta
arrakasta handiagoa izango duzu. Hona egun irakaspen honen emaitzak.
Egungo gizartea, beraz, elkar aportatzeko harreman
osasuntsu batean oinarritu beharrean, inposizio diskurtsibo batean funtsatzen
da. Eta elkar aditzea balioztatzen ez duen gizarteak errealitatearen inguruko
interpretazio “hoberena” dutela pentsatzen duten indibiduo atomizatu taldeak
existitu daitezen suposatzen du. Akats larria.
Paradoxikoa da egungo gizarteak askatasuna zerekin
lotzen duen antzematea. Askok askatasuna “nahi dudana” egitearekin
erlazionatzen dute, egin “nahi duten” hori aurretik inposatutako eskema
soziokulturaletatik eratorritako gizarte kodeak direla antzeman barik. Badira
pertsona asko, zeintzuek haien interpretazioa interpretazio askea dela
pentsatzen duten, baina haien buruak kultibatzen saiatu ez direnez, ez dira
kaiola batean bizi direla ohartzen. Baina are okerrago dena, ez dute ohartu
nahi erez. Eta erdaraz esan ohi den bezala: no
hay peor ciego que el que no quiere ver.
Jakinduriak eta kulturak aske egiten gaitu.
Objektibotasun erabatekora iristea ezinezkoa dela onarturik, eta ezagutza
guztiaren jabe ez garela jakiteak ematen digun umiltasunetik, errealitatera
ahalik eta gehien hurbiltzen saiatzen dago meritua, hots, hedabideen mezu
distortsionatutik aldendu eta jakinduriak emandako instrumentuetatik abiatuta
geure ezagutza zabaltzean, ondoren ezagutza horretatik duintasun handiagoko
interpretazioak atera ahal izateko.
Alabaina, horrek, noski, norbanakoari esfortzu bat
eskatzen dio. Aurrez prestatutako pentsaera estereotipatu eta barregarriki
sinplifikatuetatik aldendu beharra eskatzen du. Errealitatea guk ikusten edo
guri ikustarazten digutena baino askoz ere konplexuagoa dela onartu beharrera garama
prozesu honek, eta bertatik has gaitezke pentsamendu irekiko gizarte berri bat
eraikitzen.
Neuk askotan pentsatzen dut gizarte horretan.
Gizarte ideal bat, non interpretazio suntsitzaile eta baztertzaileak egon beharrean,
elkarrizketa baketsu eta osasuntsuetan oinarrituriko komunikazio ekintzak
mantentzen diren. Gizarte jakintsu, umil eta duina, errespetuz trataturiko
harremanetan hezurmamitutakoa.
Kuriosoena zera da, berez ez zaidala batere zaila
iruditzen neure irudimeneko gizartera ailegatzea. Jendearen borondatea balego
soilik! Alabaina, interes ekonomikoak interes ekonomiko, diru zikin eta errazak
gizartearen eboluzio morala etengabe eteten diharduelako usteak harrapatzen
nau. Errentagarritasuna itsuki lortzekotan kultura behin eta berriro
desprestigiatzen da, antza, jakiteak dirurik ematen ez duelako.
Horrela mantentzen dugu interpretazio egokiaren
jabe absolutuak direla pentsatzen duten gizabanako esklaboak, etengabeko liskar
batean sartuak. Batak besteari itsuskeriak esaten eta auzitan jartzen hurkoaren
santuak. Jakinduriak askatzen gaituela ulertu beharrean, denek elkarren
gainetik geratu nahian esaten oihuak. Horrela ezer konpontzerik ez dago, eskerrak
batzuk ez garen haiek bezalako oiloak.
Saiakera hau amaitzeko, egungo gizartearen gaitz
handienetako baten konpobide giltzarria aipatzen duen atsotitz bat aipatuko
dut. Honela dio esaerak:
“Dakienak
badaki, ez dakienak baleki, orduantxe bai ederki!”
